Kafka

Steven Soderbergh, nu vooral bekend als regisseur van de commerciële Oceans Eleven films, is zo iemand die zich niet aan een bepaald genre vasthoudt: het lijkt zelfs alsof hij probeert om alle verschillende soorten tenminste 1 keer uit te proberen. Uiteenlopende films zoals het misdaaddrama Traffic, de biografie over vrijheidsstrijder Che Guevara, (deel 1 en 2), de sciencefiction film Solaris(de remake van Tarkovsky’s origineel) en het geëmancipeerde vrouwen verhaal van Erin Brokovich zijn allemaal van zijn hand, maar het begon allemaal met het relatiedrama Sex, lies and videotape. En dan komt die moeilijke tweede film, waar je moet bewijzen dat dat succesvolle debuut toch echt geen toevalstreffer was.

Soderbergh koos voor een tegendraadse aanpak en maakte iets wat in de verste verte niets met zijn debuut te maken had, namelijk een film over Franz Kafka, de legendarische Duitse schrijver van onder andere de klassieker “het proces”. Waar ik zelf (nog)niet bekend ben met dat boek heb ik wel van hem “de gedaanteverwisseling” gelezen(waar in de film ook een keer letterlijk naar verwezen wordt) en heb ik volgens mij een aardig idee wat het betekent als iemand het woord “Kafkaësk” gebruikt, en ik denk dat dat ook het uitgangspunt van de film is geweest, om dat gevoel over te brengen, en in dat opzicht is de film aardig geslaagd. Kafka is dus geen letterlijke biografie geworden over de man, maar laat de schrijver eerder in zijn eigen gecreëerde verhalen rondlopen, een beetje zoals David Cronenberg heeft geprobeerd met zijn film “Naked Lunch” gebaseerd op het gelijknamige werk van William Burroughs.

Maar wat is dat dan precies, Kafkaësk? Ik denk persoonlijk dat het te maken heeft met het paranoia-achtige gevoel beland te zijn in een bureaucratische nachtmerrie waar niet meer uit te ontsnappen valt, en dat is precies waar Kafka (een goed gecaste Jeremy Irons), een medewerker van een stoffig administratiebureau, in terecht komt als hij de eigenaardige dood van een collega onderzoekt. De directie van het bureau lijkt meer te weten, maar Kafka zakt steeds verder weg in doodlopende sporen van formulieren die nergens naar toe leiden. Ondertussen komt hij in contact met een mysterieuze rebellengroep die zich keert tegen het totalitaire regime dat kennelijk bestuurd word vanuit “het kasteel” dat altijd op een onheilspellende manier op de achtergrond van het stadje ligt te loeren.

Gefilmd in passend zwart wit, heeft de film meteen al een eigenaardige stijl over zich heen, en de leuke bijrollen van Alec Guiness, Ian Holm, Theresa Russel, en ‘onze eigen’ Jeroen Krabbe zorgen ervoor dat de film nergens vervelend word om naar te kijken, al spelen bepaalde acteurs niet op de toppen van hun kunnen. 1 van de rebellen is bijvoorbeeld ook overduidelijk een Nederlander, want zijn accent is ongetwijfeld dat van ons, en ik vraag me dan altijd af of dat voor buitenlanders ook zo ergerlijk is om naar te luisteren, of vinden ze het soms mysterieus klinken?

Jammer genoeg besluit de film het in de climax plotseling over een hele andere boeg te gooien en word de film ineens wel heel erg schatplichtig aan Brazil van Terry Gilliam, zo erg zelfs dat de aanwezigheid van Ian Holm bijna aandoet als plagiaat. Gelukkig gaat het (net) niet zo ver, en ergens heeft de rigoureuze verandering van stijl ook wel wat, en is het in ieder geval moedig om dit te doen.

Waarschijnlijk is dat ook de reden geweest waarom deze film een beetje in de vergetelheid is geraakt: onterecht, want daar is ie dan eigenlijk weer net te goed voor.